REPORTAGE
Riorama 49 – maart 2025

Verwarming gebouwen Keerdoksite komt uit rioolwater

De Keerdoksite in Mechelen is in volle ontwikkeling als een nieuwe, duurzame stadswijk met woon- en kantooreenheden en handelszaken. Op dit moment wordt de nodige infrastructuur geïnstalleerd om de gebouwen duurzaam te verwarmen, zonder gebruik te maken van fossiele energie. Riothermie, ofwel warmte uit rioolwater, speelt hierin de hoofdrol en wordt aangevuld door geothermie, ofwel warmte uit de grond. Het samenspel van beide technieken op deze schaalgrootte is uniek in Europa.

In het najaar van 2025 kunnen de eerste bewoners hun intrek nemen. Zodra de gebouwen van de twee projecten die momenteel worden gebouwd (D’Île Malines en DOK+) in gebruik zijn, zal de energie die nodig is voor de verwarming gewonnen worden uit rioolwater. In totaal gaat het over een warmtevraag voor 358 woningen, kantoor- en horecaruimtes, want ook het nog te ontwikkelen project Keerdokpark kan later nog aankoppelen. Er zal in totaal 470 kilowatt aan warmtevermogen geleverd worden. Samen met Noven werd ook een 300- tal meter warmtenet aangelegd om de verschillende gebouwen van warmte te voorzien. Ieder gebouw heeft een energie-installatie die verbonden is met de geothermie en riothermie. “Als primaire warmtebron voor de gebouwen op de Keerdoksite is riothermie een duurzame, makkelijk inzetbare en financieel interessante keuze”, zegt Maarten Raemdonck van Aquafin. “Het is ook een stabiele warmtebron, want er stroomt altijd afvalwater door de collector.

Collector voorafgaand gerenoveerd

Onder het Rode Kruisplein en onder de nieuwbouwprojecten werden hiervoor geothermische boringen aangelegd die warmte onttrekken aan de bodem. De geothermie laat bovendien toe dat er in de warmere zomermaanden passieve koeling kan worden geleverd aan de bewoners en zo warmt de bodem opnieuw op. Door de synergie van de twee warmtebronnen wordt in feite een ondergrondse warmtebatterij gecreëerd en kan de site het ganse jaar door voorzien worden van 100% groene warmte. Naast de geothermische boringen, speelt ook de warmtewisselaar een cruciale rol in het project. De warmtewisselaar wordt in Mechelen in een collector geplaatst die op een diepte van elf meter onder de Dijle doorgaat. “Voor Aquafin is dit het derde project waarbij we een warmtewisselaar in de riolering plaatsen”, zegt Raemdonck. “Alles bij elkaar voorzien we vanaf 2025 vijf bouwprojecten van warmte uit de riolering, namelijk ons eigen kantoor in Aartselaar, twee bouwprojecten in Sint-Niklaas (een zwembad en een sporthal) en twee woonblokken in Mechelen.”

Renovatie

Voordat Aquafin de warmtewisselaar kon plaatsen in zijn collector aan de Winketkaai, moest het die eerst nog renoveren. Dat gebeurde heel recent door middel van een zogenoemde reliningtechniek waarbij een met hars geïmpregneerde kous door de buis wordt getrokken. Door middel van een circulatie met warm water hardt de kous vervolgens uit en sluit ze nauw aan tegen de binnenwand van de buis. Deze ingreep verlengt de levensduur van de riolering aanzienlijk zodat de continuïteit van de warmtelevering uit riothermie de komende jaren verzekerd is.

Innovatieve techniek

Riothermie is een innovatieve techniek die in Vlaanderen nog niet veel wordt toegepast. Sinds twee jaar ziet Aquafin heel wat potentieel in deze technologie. “We zien potentieel in die toepassing”, zegt Maarten Raemdonck. “We zien een behoefte om die transitie naar duurzame warmte verder aan te wakkeren. We willen die technologie als bouwsteen verder gaan inzetten. De technologie is nieuw in Vlaanderen, maar niet in Noord-Europa. Daar wordt ze al langer gebruikt.”

Vaste plaats

Een ander voordeel is dat de rioleringen op een vaste plaats liggen en daar ook lang blijven liggen. “Een derde voordeel is dat de stroom aan afvalwater zich continu ververst”, zegt Maarten Raemdonck. “We blijven ons warm douchen. Er komt dus voortdurend een aanvoer van thermische energie aan die je toelaat om telkens weer de temperatuur te onttrekken. Bij geothermie kan je het risico lopen op uitputting van de bodemtemperatuur, maar dat heb je niet bij riothermie, net omdat de cyclus zich voortdurend vernieuwt.”

Twee oplossingen

Wat riothermie betreft, schuift Aquafin dus twee toepassingen naar voren. “Je kan warmte onttrekken uit het gezuiverde afvalwater op onze zuiveringsstations”, zegt Maarten Raemdonck. “Of je kan de warmte ook onttrekken via een warmtewisselaar in de riolering zoals we hier doen. Het water stroomt dan over de warmtewisselaar en geeft zijn warmte af aan het metaal. Binnen de dubbelwandige structuur van de warmtewisselaar loopt er een geleidervloeistof. Die vloeistof neemt de temperatuur van het afvalwater over en geeft die door aan de retour- en aanvoerleiding. De warmtepomp gaat die warmte opwaarderen tot bruikbare warmte voor vloerverwarming, klimaatplafonds en sanitair warm water. Dat is de toepassing die we dus in Mechelen uitrollen.”

7000 kilometer

Aquafin beheert in Vlaanderen een 7000 kilometer aan rioleringsstelsel. Op de plaatsen waar de riolering dichtbij een ontwikkeling of een renovatie ligt, is de toepassing inzetbaar. Vanaf 2025 breidt Aquafin zijn kader verder uit. “We gaan samen met alle rioolbeheerders het potentieel voor heel Vlaanderen – ook in de gemeentelijke rioleringsstelsels – verder gaan ontsluiten”, zegt Maarten Raemdonck. “Voor projecten waar de warmtewisselaar in de riolering gaat, spreken we over vermogens van 50 kilowatt tot 1 megawatt. Meestal spreken we dan van één afnemer, zoals een zwembad of een kantoorgebouw. In Mechelen gaat het om twee projectontwikkelingen die dan verbonden zijn met een klein warmtenet.”

Andere piste

Aquafin bewandelt nog een andere piste en dat is het onttrekken van warmte uit het gezuiverde afvalwater. “Daar kunnen we de grotere vermogens mee onttrekken”, weet Maarten Raemdonck. “Dat heeft te maken met het feit dat er meer afvalwater samenkomt in de waterzuiveringsinstallaties. We kunnen er ook meer temperatuur uittrekken. In de riolering willen we niet te veel temperatuur onttrekken, want dan werkt de waterzuivering niet zo goed. Maar als we na de waterzuivering temperatuur onttrekken, kunnen we grotere vermogens gaan onttrekken. Doorgaans hebben we ook zo een voedingsbron voor warmtenetten. Het is een beloftevolle warmtebron voor warmtenetten. Zo zijn we samen met de collega’s van Fluvius en Kelvin Solutions twee dossiers aan het bekijken in Antwerpen. Er zit ook een dossier in de steigers in Gent en Oostende.

Potentieelkaart

Alle mogelijkheden waar riothermie nu kan worden toegepast – zowel in de riolering als op de waterzuiveringsstations – heeft Aquafin gepubliceerd op een potentieelkaart, met de bedoeling dat projectontwikkelaars of warmteontwikkelaars, zoals Noven, kunnen identificeren waar en hoeveel warmte ze kunnen onttrekken uit het afvalwater en of dat een interessante kans biedt voor de renovatie of projectontwikkeling. Die potentieelkaart breidt Aquafin samen met de rioolbeheerders uit tot een gebiedsdekkende kaart voor Vlaanderen vanaf 2025.

Door Matthias Vanheerentals